|
|
 |
|
|
|
|
|
Nyorska
| Statens
skola för vuxna i Härnösand 2000 |
|
|
 |
I
dei siste seks–sju åra har det skjedd ein eksplosjon i
framveksten av historiske spel i Noreg. Alle stader med respekt
for seg sjølve har byrja å grava i historia for å finna det
særeigne ved staden sin. Kva har hendt akkurat her? Kor er røtene
våre? Korleis skal vi bruka dei i dag? Kva betyr dei for oss
no? Eg spør: Kva er eit historisk spel, og korleis kan vi forstå
fenomenet? I denne artikkelen skal eg diskutera to sider av
dei historiske spela som er knytte til spørsmåla ovanfor.
Det fyrste spørsmålet vil eg knyta
til korleis spela plasserer seg i høve til motsetninga mellom
ritual og teater. Det er hovudpoenget mitt at spela i den lokale
diskursen blir omtala i termar som bind dei både til teatret
og til ritualet, og det gjev dei kulturpolitisk legitimitet
og lokal kraft.
Den andre sida handlar om ein
særeigen måte å forstå kva slags fenomen vi har med å gjera.
Her vil eg knyta framveksten av dei lokale spela til det antropologen
Jonathan Friedman har kalla for modernitetens implosjon. Mens
verda blir meir og meir global gjennom moderne medium, informasjonteknologi,
kapitalismen verkemåte, turismen o.a., skjer det ei tilsvarande
styrking av dei lokale identitetane. I spelet mellom det globale
og det lokale kjenner nasjonen seg utilpass, og han vil difor
setja i verk strategiar for å styrkja det nasjonale mellomrommet.
Difor spør eg om spela er kjeppar i hjula for dei nasjonale
strategiane, eller om spela snarare er føde for nasjonen.
Lokale spel – frå teater til ritual og tilbake
I diskusjonen omkring teater og ritual finn ein mange motsetningspar.
Her vil eg argumentera for at dei historiske spela ikkje lar
seg fanga eintydig innanfor nokon av kategoriane, slik dei står
fram i den lokale diskursen. I snakket om spela kan det sjå
ut som om spela rommar dei begge, eller at dei er i rommet mellom
teater og ritual. La oss fyrst sjå på ein modell:
[...]
I den lokale konteksten er lokal
forankring, identitet og sjølvkjensle ofte brukt i samband med
dei historiske spela. Det er tydeleg at spela skal ha ein funksjon:
Interessa ligg i det å plassera identiteten. Dei lokalhistoriske
spela gjer sitt til å styrkja den lokale forankringa, heiter
det.
Aktørane i feltet arbeider som
om det ligg ei historie og ein identitet under jorda og ventar
på dei. I arbeidet med å grava fram historia og rekonstruera
ho styrkjer ein den same identiteten. Tanken om at det finst
ein slags kontinuitet mellom då og no, gjev identitetsprosjektet
styrke. Ved å leggja vekta på identitet og funksjon blir spela
knytte til ritualet. Det som er typisk ved ideen om forholdet
mellom historie og identitet, er det tilsynelatande nostalgiske
og arkaiske ved han.
Den opphavlege historia blir spela
så realistisk som mogeleg i oppsettinga: historiske kostyme,
realistisk spelestil, ekte hestar osv. Spelet må vera mest mogeleg
slik det eigentleg var. Bruken av amatørar i spelet garanterer
autentisiteten, både i spelestil (dei er naturlege, jamfør bruken
av amatørar i den franske naturalismen i 1890-åra) og i den
lokale forankringa (dei er bokstaveleg tala frå same stad).
I dei historiske spela blir staden privilegert. Staden der den
historiske hendinga fann stad, dannar utgangspunktet for og
garanterer autentisiteten i framsyninga. Det umogelege ved å
framføra Stiklestadspelet i Oslo er openbert innanfor ei slik
forståing. Utan ein stad, ikkje noko historisk spel. Gjeninnskrivinga
av historia som absolutt fråvær er mogeleg gjennom staden som
nærværet til historia i samtida. Autentisitet til amatørane
og deira tilhørsle til staden gjer nærværet sterkare. Funksjonen
til spelet er sikra: Den regionale identiteten er funnen og
gjeninnskriven. Det historiske spelet står fram som eit lokalt
ritual i denne samanhengen. Konteksten er heile den lokale kulturen,
og innsatsen er langt på veg kollektiv. Det rituelle blir styrkt
ved at mange av spela blir framførte kvart år (innsett repetisjon)
på same måte (negasjon av modernismen).
Er denne forståinga umogeleg å
sameina med ei forståing av det same spelet som kunstnarleg
teater? Nei. Bruken av dei profesjonelle skodespelarane garanterer
den estetiske kvaliteten på framsyninga. Ved å nytta profesjonelle
krefter, gjerne frå institusjonsteatra, oppnår spela også å
bli dømde som kunstnarlege produkt. Dei estetiske kriteria er
knytte til formspråket frå naturalismen og realismen, der det
truverdige er målet.
Dei historiske spela ligg mellom
eit identitetsskapande ritual og ei teaterestetisk framsyning.
Amatørane garanterer det fyrste og dei profesjonelle skodespelarane
det siste. Det organisatoriske samarbeidet mellom amatørar og
profesjonelle er difor hovudgarantisten for at spelet verkar
som ritual, og at det blir synt fram som godt teater. Fylgjande
sitat om Barbro- spelet uttrykkjer det:
«Amatørene var veldig stolte av
sitt arbeid. Det var en stor og viktig kulturell begivenhet
at Vikna hadde fått sitt eget historiske spill. På premieren
ble det nevnt at ‘Barbro hadde samlet Vikna til ett rike’.
De profesjonelle var godt fornøyd med forestillingens kunstneriske
kvalitet og med Teaterverkstedets rolle som medskaper av den
kulturelle selvtilliten.»
Det syner at spelet opererer innanfor
både ei rituell og ei teaterestetisk forståing. Spelet er ritual
for dei innvigde og teaterkunst for dei uinnvigde.
Lokale spel: modernitetens implosjon
Dei lokale spela kan ikkje vera autentisk arkaiske eller opphavlege.
Derimot er dei uttrykk for den aukande graden av sjølvrefleksivitet
som pregar moderniteten. Teoretisk eller universell kunnskap
om lokal identitet, teaterfenomenet og historieforsking, og
refleksjon over denne kunnskapen, er med på å forma sjølve produksjonen
av dei lokale spela. Dermed er også dei lokale spela innskrivne
både i namnet til moderniseringa og i grepet til globaliseringa.
Også på andre måtar kan vi knyta
dei historiske spela til korleis globaliseringa verkar. Dess
sterkare verda blir globalisert, dess meir artikulerte blir
dei lokale ønska om tilhørsle. Hos antropologen Friedman er
desse tendensane, homogenisering og det å setja lokale skilnader,
to sider av same sak. «Localization», som eg vil omsetja med
lokalisasjon, er ein del av globaliseringa sjølv, og den er
knytt til leitinga etter kulturelle røter og til konstruksjonen
av identitet. Friedman nemner tre tendensar:
«1) Invandrare i väst får en förstärkt identitet, samtidigt
som deras värdar själva blir mera medvetna om sitt etniska ursprung./../
2) Urbefolkningar som lever i nationalstaternas utkanter, till
exempel samerna, /.../, upptäcker att deres rättigheter till
ett eget territorium och politiskt liksom kulturellt självstyre
har tagits upp på FN:s dagsordning.
3) Äldre etniska underavdelningar i Europa, både i öst og väst,
vaknar till liv.»
Eg vil leggja til at den regionale og lokale kampen, som ligg
på eit nivå «under» den nasjonale og etniske kampen, også høyrer
til lokalisasjonen. Dei historiske spela kan ein analysera som
eit uttrykk for ein lokal tendens: Min stad har ei særeiga historie,
og ho har røter som kan styrkja forankringa mi til staden. Det
er i prinsippet ikkje noka grense for kor liten staden kan vera.
På same tid er det nye medvitet om identitet uttrykk for ein
global tilstand som Friedman kallar modernitetens implosjon:
«Den västerlandska hegemoniens kris er modernismens kris; det
moderna identitetsrummet sprängs sönder inifrån.»
I spelet mellom det globale og
det lokale finn vi dei gamle nasjonalstatane som kjem i klemme.
Dei er korkje globale eller lokale nok. Det fører til eit nytt
nasjonalt medvit. Sosiologen Anthony D. Smith hevdar at i globaliseringsprosessen
tyr nasjonane til ein symbolsk kulturkrig og kulturkonkurranse
seg imellom. OL, festivalar, framsyning av dei nasjonale klassikarane,
representative bygningar osv. er middel i ein nykonstruksjon
av nasjonal identitet. For å gjennomføra desse strategiane treng
nasjonen ny føde. Korleis kan dei historiske spela gjerast til
mat for mons Noreg?
Anne-Britt
Gran
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
